Kino amatorskie w kontekście awangardy

Prowadząca zajęcia: Paulina Haratyk

Filmy zaprezentowane w bloku:

„Woda”, real. Witold Romer, Sekcja Filmowa Lwowskiego Towarzystwa Fotograficznego, Polska 1937.
Eksperymentalna etiuda nawiązująca do ówczesnych tendencji w fotografii artystycznej, zawierająca m.in. spektakularne ujęcia skoków do wody oraz zdjęcia podwodne. Był to najbardziej znany i utytułowany z filmów zrealizowanych w jednym z najbardziej prężnie działających środowisk awangardowych, a zarazem amatorskich twórców okresu międzywojnia. „Woda” otrzymała trzecią nagrodę oraz medal w kategorii filmów montażowych na Międzynarodowym Konkursie w Budapeszcie – najważniejszym światowym festiwalu kina niezawodowego.

„Regi Poloniae”, real. Jan i Danuta Maćkow, Stanisław Fischer, AKF Śląsk, Polska 1957.
Awangardowy eksperyment, w którym przedmioty i ruiny zamku „odgrywają” scenę morderstwa czwartego króla Polski, Przemysła II. Niezwykłość filmu polega na uczynieniu scenografii aktorami toczącego się dramatu oraz budowaniu dramaturgii poprzez światło i rytm. „Regi Poloniae” kontynuuje tradycję awangardowego kina imaginacyjnego z lat dwudziestych, w którym świat rzeczywisty ulegał różnorodnym przetworzeniom. Etiuda otrzymała liczne nagrody na międzynarodowych konkursach filmów amatorskich.

„Dwaj ludzie z szafą”, reż. Roman Polański, Polska 1958.
Inspiracją dla zrealizowanej w Łódzkiej Szkole Filmowej etiudy, uznawanej za legendarne dzieło Romana Polańskiego, był film „Przygoda człowieka poczciwego” (1937) Franciszki i Stefana Themersonów, jedno z najważniejszych dzieł polskiego kina awangardowego. Historia dwóch mężczyzn, którzy nie potrafią znaleźć sobie miejsca w świecie, stała się pierwszym międzynarodowym sukcesem Polańskiego, zdobywając nagrody w Brukseli, San Francisco i Oberhausen. Doczekała się także wielu interpretacji – od politycznych do queerowych.

„Tramwaj do nieba”, real. Wincenty Ronisz, współpraca Krzysztof Zanussi, AKF Warszawa, Polska 1958.
Filmowa alegoria, zainspirowana surrealizmem i egzystencjalizmem, które dotarły do Polski w okresie Odwilży. Narracja pozbawionego komentarza czy dialogów „Tramwaju do nieba” została oparta wyłącznie na środkach wizualnych i ilustracji dźwiękowej. Jak powiedział Krzysztof Zanussi w rozmowie z Katarzyną Bielas i Jackiem Szczerbą, opublikowanej w „Gazecie Wyborczej”: „To był film o prostym człowieczku, któremu się wydaje, że jest tramwajem. Pojawiali się tam też panowie z limuzyny rządowej i jakiś uciekający partyzant. Grał w tym Leszek Biskup, gwiazda STS-u. (…) To była metafora poniżenia prostego człowieka”. Etiuda została nagrodzona na wielu międzynarodowych konkursach filmów amatorskich.

„Współczesna symfonia”, real. Maciej Korus, Jerzy Ridan, AKF Nowa Huta, Polska 1971.
Found footage’owa, eksperymentalna etiuda przywodząca na myśl film „Decasia” (2002) Billa Morrissona, została zrealizowana w amatorskim klubie filmowym działającym pod patronatem największej huty w Polsce. Składa się z przetworzonych chemicznie ujęć nakręconych we wnętrzach kombinatu, ukazujących wielkie maszyny oraz pracę hutników. „Współczesna symfonia” została nagrodzona na Ogólnopolskim Konkursie Filmów Amatorskich (OKFA) – najważniejszym festiwalu rodzimego kina niezawodowego w okresie PRL-u.

„Manifestacja”, real. Jan Piechura, AKF Sawa, Polska 1973.
Eksperyment formalny oryginalnie wykorzystujący zarówno możliwości, jak i (technologiczne) ograniczenia amatorskiego filmowania w okresie PRL-u. Etiuda łączy ujęcia zrealizowane podczas pierwszomajowego pochodu oraz bożociałowej procesji. Fragmenty przemówień i okrzyków zostały przetworzone przez syntezator, w efekcie czego przypominają odgłosy wydawane przez dzikie zwierzęta przymierzające się do ataku. Cenzura uznała „Manifestację” za film antysocjalistyczny i z tego powodu stała się ona jednym z półkowników ruchu AKF-ów. Etiuda po raz pierwszy została publicznie pokazana dopiero w 1981 r. na Festiwalu Pol-8, na którym otrzymała nagrodę.

„Fragment biografii”, real. Janina Matejuk, AKF Fosa, Polska 1983.
Liryczna, osobista i mocno subiektywna opowieść o przeżyciach, emocjach oraz reakcjach autorki i jej otoczenia na stan wojenny. Jedna z nielicznych etiud powstałych w ruchu AKF-ów, która została zrealizowana przez kobietę, co więcej wpisuje się w tradycję kina kobiet, którego jednym z najistotniejszych postulatów było odejście od narracji i filmowej iluzji. Strukturę „Fragmentu biografii” można określić mianem „multiformy”, film został bowiem zbudowany z różnorodnych materiałów oraz sposobów filmowania i łączy w sobie elementy narracji, eksperymentu oraz technik dokumentalnych. Film został nagrodzony na Festiwalu Pol-8 w 1986 r.