Amatorskie Kluby Filmowe i awangarda

19.12.2023 (wtorek)

Prowadząca zajęcia: dr Paulina Haratyk

Prezentowany film:

„Woda”, real. Witold Romer, Sekcja Filmowa Lwowskiego Towarzystwa Fotograficznego, Polska 1937.

Eksperymentalna etiuda nawiązująca do ówczesnych tendencji w fotografii artystycznej, zawierająca m.in. spektakularne ujęcia skoków do wody oraz zdjęcia podwodne. Był to najbardziej znany i utytułowany z filmów zrealizowanych w jednym z najbardziej prężnie działających środowisk awangardowych, a zarazem amatorskich twórców okresu międzywojnia. „Woda” otrzymała trzecią nagrodę oraz medal w kategorii filmów montażowych na Międzynarodowym Konkursie w Budapeszcie – najważniejszym światowym festiwalu kina niezawodowego.

„Regi Poloniae”, real. Jan i Danuta Maćkow, Stanisław Fischer, AKF Śląsk, Polska 1957.

Awangardowy eksperyment, w którym przedmioty i ruiny zamku „odgrywają” scenę morderstwa czwartego króla Polski, Przemysła II. Niezwykłość filmu polega na uczynieniu scenografii aktorami toczącego się dramatu oraz budowaniu dramaturgii poprzez światło i rytm. „Regi Poloniae” kontynuuje tradycję awangardowego kina imaginacyjnego z lat dwudziestych, w którym świat rzeczywisty ulegał różnorodnym przetworzeniom. Etiuda otrzymała liczne nagrody na międzynarodowych konkursach filmów amatorskich.

„Dwaj ludzie z szafą”, reż. Roman Polański, Polska 1958.

Inspiracją dla zrealizowanej w Łódzkiej Szkole Filmowej etiudy, uznawanej za legendarne dzieło Romana Polańskiego, był film „Przygoda człowieka poczciwego” (1937) Franciszki i Stefana Themersonów, jedno z najważniejszych dzieł polskiego kina awangardowego. Historia dwóch mężczyzn, którzy nie potrafią znaleźć sobie miejsca w świecie, stała się pierwszym międzynarodowym sukcesem Polańskiego, zdobywając nagrody w Brukseli, San Francisco i Oberhausen. Doczekała się także wielu interpretacji – od politycznych do queerowych.

„Tramwaj do nieba”, real. Wincenty Ronisz, współpraca Krzysztof Zanussi, AKF Warszawa, Polska 1958.

Filmowa alegoria, zainspirowana surrealizmem i egzystencjalizmem, które dotarły do Polski w okresie Odwilży. Narracja pozbawionego komentarza czy dialogów „Tramwaju do nieba” została oparta wyłącznie na środkach wizualnych i ilustracji dźwiękowej. Jak powiedział Krzysztof Zanussi w rozmowie z Katarzyną Bielas i Jackiem Szczerbą, opublikowanej w „Gazecie Wyborczej”: „To był film o prostym człowieczku, któremu się wydaje, że jest tramwajem. Pojawiali się tam też panowie z limuzyny rządowej i jakiś uciekający partyzant. Grał w tym Leszek Biskup, gwiazda STS-u. (…) To była metafora poniżenia prostego człowieka”. Etiuda została nagrodzona na wielu międzynarodowych konkursach filmów amatorskich.

„Wizyta Walentyny Tierieszkowej w naszym mieście”, realizacja zbiorowa, AKF Bielsko, Polska 1968, 6,53 min

Reportaż z wizyty pierwszej kobiety kosmonautki, Walentyny Tierieszkowej w Bielsku Białej przywodzi na myśl, ikoniczne dla okresu PRL-u, rejestracje pochodów pierwszomajowych. Widzimy więc orkiestrę dętą i zespół ludowy przygotowujące się do występu, ciasno wypełniających place i ulice, podekscytowanych mieszkańców, nad głowami których wisi gigantyczny portret Tierieszkowej, czy też prawdziwą kosmonautkę, która pozdrawia ich papieskim gestem z przejeżdżającego kabrioletu. To, co jednak wyróżnia ten materiał, to sprawna realizacja, budująca jego narrację oraz umiejętne i realistyczne sportretowanie lokalnej społeczności – prawdziwego bohatera „Wizyty Walentyny Tierieszkowej w naszym mieście”.

„Współczesna symfonia”, real. Maciej Korus, Jerzy Ridan, AKF Nowa Huta, Polska 1971.

Found footage’owa, eksperymentalna etiuda przywodząca na myśl film „Decasia” (2002) Billa Morrissona, została zrealizowana w amatorskim klubie filmowym działającym pod patronatem największej huty w Polsce. Składa się z przetworzonych chemicznie ujęć nakręconych we wnętrzach kombinatu, ukazujących wielkie maszyny oraz pracę hutników. „Współczesna symfonia” została nagrodzona na Ogólnopolskim Konkursie Filmów Amatorskich (OKFA) – najważniejszym festiwalu rodzimego kina niezawodowego w okresie PRL-u.

„Manifestacja”, real. Jan Piechura, AKF Sawa, Polska 1973.

Eksperyment formalny oryginalnie wykorzystujący zarówno możliwości, jak i (technologiczne) ograniczenia amatorskiego filmowania w okresie PRL-u. Etiuda łączy ujęcia zrealizowane podczas pierwszomajowego pochodu oraz bożociałowej procesji. Fragmenty przemówień i okrzyków zostały przetworzone przez syntezator, w efekcie czego przypominają odgłosy wydawane przez dzikie zwierzęta przymierzające się do ataku. Cenzura uznała „Manifestację” za film antysocjalistyczny i z tego powodu stała się ona jednym z pułkowników ruchu AKF-ów. Etiuda po raz pierwszy została publicznie pokazana dopiero w 1981 r. na Festiwalu Pol-8, na którym otrzymała nagrodę.
„Nieporozumienie”, Piotr Majdrowicz, AKF Awa, 1979
Podczas gdy w zawodowej kinematografii okresu PRL-u homoseksualność była ukazywany w formie zakamuflowanej, często także poprzez negatywne stereotypy, w „Nieporozumieniu” oraz innych amatorskich etiudach Majdrowicza, homoseksualne pożądanie zostaje ukazane explicite, stając się centralnym tematem. Poprzez historię o nastoletnim fotografie zakochującym się w sprinterze, którego obserwuje podczas treningów, a następnie pod pretekstem sesji zdjęciowej (podczas której sportowiec odtwarza rzeźbę Dyskobola Myrona), nawiązuje z nim relację, Majdrowicz ukazuje niemożliwość spełnienia homoseksualnego uczucia w heteronormatywnej rzeczywistości.

„Fragment biografii”, real. Janina Matejuk, AKF Fosa, Polska 1983.

Liryczna, osobista i mocno subiektywna opowieść o przeżyciach, emocjach oraz reakcjach autorki i jej otoczenia na stan wojenny. Jedna z nielicznych etiud powstałych w ruchu AKF-ów, która została zrealizowana przez kobietę, co więcej wpisuje się w tradycję kina kobiet, którego jednym z najistotniejszych postulatów było odejście od narracji i filmowej iluzji. Strukturę „Fragmentu biografii” można określić mianem „multiformy”, film został bowiem zbudowany z różnorodnych materiałów oraz sposobów filmowania i łączy w sobie elementy narracji, eksperymentu oraz technik dokumentalnych. Film został nagrodzony na Festiwalu Pol-8 w 1986 roku.